Het Zeegras van Formentera
Als je alle geheimen van het eiland Formentera denkt te kennen – of je krijgt informatie om het te bezoeken – en je weet niet wat het woord Posidonia betekent, laten we je dan vertellen dat je nog steeds niet alles weet over Formentera.
In feite, als je niet weet wat het woord betekent, ben je je niet bewust van iets heel belangrijks voor Formentera en haar wateren. Posidonia (Zeegras) is nauw verbonden met de stranden van Formentera: we danken de schoonheid, de helderheid en het spectaculaire karakter van het water van het eiland aan Posidonia.
Posidonia Oceanica: de sterplant van Formentera, de Balearen en de hele Middellandse Zee.
Van nu af aan moet de naam Posidonia in je geheugen gegrift staan wanneer je aan Formentera denkt.
Posidonia (Zeegras) is een waterplant die onderwaterweiden vormt van de oppervlakte tot op een diepte van 40 meter. Op verdere diepten is de hoeveelheid zonlicht en energie die de zeebodem bereikt zó gering dat zeegras meestal niet kan groeien.
De Posidoniaceae-familie telt slechts 9 soorten, waarvan sommige tot aan de kust van Australië leven. De 9 geïdentificeerde Posidonia-soorten zijn:
- Posidonia angustifolia
- Posidonia australis
- Posidonia coriacea
- Posidonia denhartogii
- Posidonia kirkmanii
- Posidonia oceanica
- Posidonia ostenfeldii
- Posidonia robertsonia
- Posidonia sinuosa
Posidonia is geen alg, maar een hogere plant, net als de duizenden andere soorten waterplanten op deze planeet, of het nu gaat om zoetwater, zoutwater, brakwater, drijvend, half ondergedompeld of geheel ondergedompeld.
De Posidoniaceae-familie is verwant met andere families van onderwaterplanten in zout water, waarmee zij het uiterlijk en kenmerken gemeen heeft, zoals de families Zosteraceae of Hydrocharitaceae.
Kenmerken van Posidonia oceanica
Posidonia is een landplant die zich heeft aangepast aan het mariene milieu, en vertoont daarom veel gelijkenissen met dergelijke planten, waarbij het haar structuur heeft aangepast om verankerd aan de zeebodem te kunnen leven.
Zeegras: een oeroud organisme
We weten dat Posidonia uiterst traag groeit (nauwelijks een centimeter per jaar) en dat de meeste weiden enkele eeuwen oud zijn.
Echter concludeerde een genetische studie uit 2006, uitgevoerd in een Posidonia-weide tussen Ibiza en Formentera, dat de hele weide, die meer dan 8 kilometer lang is, in feite één enkel organisme is waarvan de leeftijd ongeveer 100.000 jaar zou kunnen bedragen.
Kan er een levend ding op de planeet 100.000 jaar oud zijn? Ja, het is mogelijk: het genoom van Posidonia is zeer resistent tegen mutatie, en een deel van zijn manier van voortplanten bestaat uit het oneindig creëren van zelfklonen door de groei van de wortelstok (de “stam”).
Genetisch gezien kunnen we dus zeggen dat het dezelfde plant is die zich al 100 millennia oneindig voortplant.
Plantendelen
Posidonia is een zoutwaterplant die groeit door zich vast te hechten aan de zeebodem, met een voorkeur voor zachte of zanderige grond. Normaal zien we het niet op rotsen, tenzij de rots poreus is of als deze bedekt is met modder of zand.
De wortelstok
De “stam” van de plant wordt de wortelstok genoemd en is de kern van waaruit de wortels naar beneden groeien en de bladeren naar boven. De wortelstok groeit horizontaal als een spinnenweb en breidt zich half ingegraven uit over de zeebodem, maar dit gebeurt uiterst traag: ongeveer 1 centimeter per jaar.
Dit betekent dat Posidonia 20 tot 50 jaar nodig heeft om één vierkante meter zand te bedekken, alleen al door de groei van de wortelstokken.
De bladeren
De bladeren van Posidonia vallen eraf bij het aanbreken van de herfst. Ze groeien in het voorjaar uit de wortelstok, als linten van 1 tot 2 cm breed en tot 1 m lang.
Ze zijn diepgroen in het voorjaar en de vroege zomer en worden donkergroen/bruin naarmate de zomer vordert. De Posidonia wordt dan bedekt door algen, sponzen en andere mariene organismen. De bladeren sterven af in de vroege herfst.
Bloemen en zaden
Posidonia plant zich voort door wortelstokgroei, hoewel het bloemen ontwikkelt en zich ook door zaad vermenigvuldigt. Het aantal zaden dat ontkiemt, is echter gering en de kans dat de zaden zich aan de zeebodem kunnen hechten en niet aanspoelen, is zeer gering.
Zoals we kunnen zien, heeft zeegras kenmerken van aanpassing aan de mariene habitat omtrent de stengels en stammen, wortels, bloemen en bladeren. En zoals elke plant, voert het fotosynthese uit, waarbij het zonlicht, kooldioxide en in het water opgeloste nitraten opvangt om ze te combineren, voedsel te verkrijgen en daarbij zuurstof vrij te maken.
Fotosynthese van Posidonia
Fotosynthese is het proces waarbij planten met chlorofyl (op het land of in het water) zonlicht opvangen om kooldioxide en water om te zetten in koolhydraten waarmee de plant zich voedt en zuurstof die in de atmosfeer vrijkomt.
Een zeer eenvoudig schema van hoe fotosynthese werkt, is als volgt:
Kooldioxide (CO2) + Water (H2O) + zonlicht = Koolhydraten (CH2O) + Zuurstof (O2).
De fotosynthese van Posidonia is uiterst efficiënt: 1 hectare Posidonia produceert 5 keer meer zuurstof dan 1 hectare regenwoud.
Om je een idee te geven, in de zomermaanden – wanneer Posidonia de meeste uren licht ontvangt – geeft het 20 liter zuurstof per dag af… per vierkante meter!
Dit betekent dat Posidonia een belangrijke verbruiker en fixeerder van CO2 is, wat bijdraagt tot de bestrijding van klimaatverandering.
Als je live wilt zien hoe een plant fotosynthetiseert en zuurstof afgeeft via zijn bladeren, kun je een beplant aquarium observeren, waar gecontroleerde wateromstandigheden en adequate, intense verlichting ervoor zorgen dat de planten in een razend tempo zuurstof produceren. De hoeveelheid zuurstof die door de planten wordt geproduceerd, is zó groot dat het gas niet de tijd heeft om onzichtbaar in het water op te lossen, waarbij belletjes ontstaan die naar de oppervlakte stijgen, waardoor het aquarium verandert in een soort borrelend champagneglas.
Dit fenomeen is te zien in de volgende video:
Het aquarium in de bovenstaande video is ongeveer 20 liter, of 20 x 40 centimeter. Als je nu nagaat dat er zich duizenden hectaren onderzeese posidoniaweiden rond Formentera bevinden, verlicht door de zon, zul je begrijpen dat de hoeveelheid kooldioxide die door deze weiden wordt verbruikt en de hoeveelheid zuurstof die door deze weiden in het water en de lucht vrijkomt, enkele tonnen per dag bedraagt.
De levenscyclus van de plant
Zeegras is, net als alle andere hogere planten op aarde, gevoelig voor seizoensveranderingen en doorloopt het hele jaar door verschillende fasen van groei, bloei, bladverlies en winterslaap.
Herfst
Wanneer de watertemperatuur en het aantal uren zonlicht beginnen te dalen, verliest zeegras zijn bladeren, die zich ophopen op de zeebodem in de buurt van de door de plant gevormde weiden.
In deze tijd beginnen de dode bladeren op de stranden van Formentera aan te spoelen, met hun karakteristieke donkerbruine kleur.
Dit is ook de tijd waarin Posidonia bloeit met onopvallende bloemen, meestal tweeslachtig, die in het water bevrucht worden. De bladeren die de plant verliest, worden in deze periode vervangen door de nieuwe, nog prille bladeren die zich tijdens de zomermaanden hebben gevormd.
Winter
Tijdens de wintermaanden is Posidonia praktisch slapend en stopt de groei als gevolg van de lagere watertemperatuur en minder uren daglicht. Tijdens de hevigste stormen in de wintermaanden komen de grootste hoeveelheden dode bladeren op de stranden aan, meegesleurd van de zeebodem door de sterke stromingen, ophopend op de kust en in het zand.
Lente
De plant begint actief te worden naarmate de temperatuur stijgt en het aantal uren daglicht toeneemt. Tijdens deze periode groeien de bladeren exponentieel tot ze een lengte van ongeveer een meter bereiken.
Als je besluit om in de maanden mei-juni te duiken, zul je zien dat de zeegras-weiden intens groen gekleurd zijn en dat de plant dan op zijn weelderigst en kleurrijkst is.
In de lente ontkiemen de in de herfst bevruchte vruchten en drijven over de zeebodem om wortels te ontwikkelen en zich bij de eerste de beste gelegenheid aan de zeebodem vast te hechten om nieuwe planten te vormen.
Zomer
Tijdens de zomermaanden wordt het maximum aan zonne-uren en watertemperatuur bereikt, waardoor het mariene leven explosief gaat groeien. Voor Posidonia betekent dit dat vele mariene organismen zoals sponzen, algen, bryozoën, primitieve weekdieren, enz. zich aan haar bladeren hechten, waardoor hun vermogen tot fotosynthese geleidelijk wordt beperkt en de intense lentegroene kleur van de nieuwe bladeren verandert in een iets doffere kleur, waardoor de sierlijke uitstraling van de weiden afneemt.
Als de herfst nadert, vallen deze bladeren af en krijgt de plant bloemen, waarna de cyclus wordt herhaald.
Waarom is zeegras de basis van het mariene ecosysteem van Formentera?
Zeegras helpt het water schoner te houden
Posidonia is verantwoordelijk voor het heldere, schone water van Formentera. Dit wordt op drie manieren bereikt:- Zijn wortels en wortelstok verankeren de zeebodem – net zoals boomwortels dat doen – en voorkomen erosie door golven en stormen. Op die manier draagt de plant erbij dat, wanneer het water door sterke stromingen of stormen in beroering wordt gebracht, sedimenten niet worden aangetast en dus niet in het water vijkomen.
- Posidonia-weiden vormen natuurlijke barrières en riffen die de brute impact van het water op de zeebodem en de kustlijn verminderen, en fungeren zo als een rem op zeestromingen en stormvloeden.
- Door de in zee opgeloste nitraten te verbruiken, helpt de plant de groei van algen te voorkomen, waardoor vertroebling wordt tegengegaan. In feite zijn waterplanten de meest directe concurrenten van algen voor het gebruik van opgeloste nitraten in het water, met het verschil dat planten complexere organismen zijn en daarom veel efficiënter zijn in hun gebruik en verbruik van nitraten dan algen.
Posidonia-weiden zijn het leefgebied van veel mariene soorten.
Posidonia is ook de levensbasis voor bijna alle kleine zeesoorten van Formentera. Net zoals bossen een complex ecosysteem vormen dat vele soorten planten en dieren ondersteunt, biedt Posidonia hetzelfde voor de zeebodem.Dieren gebruiken Posidonia op verschillende manieren:- Als voedsel: diverse soorten plantenetende vissen, garnalen, zee-egels, zeesterren, enz. voeden zich met Posidonia-stengels en -resten.
- Als schuilplaats: kleinere vissoorten en ongewervelde dieren verbergen zich tussen de stengels om roofdieren te vermijden. Als je goed oplet, kun je verschillende fauna zien, verborgen tussen de bladeren, zoals inktvissen. Octopussen vinden ook allerlei gaatjes in de wortelstokken van Posidonia, die in de zeebodem zijn ingegraven, en verschillende soorten garnalen leven gecamoufleerd tussen de bladeren. De ster van de show van de Posidonia-weiden is het zeepaardje.
- Als broedplaats: vele vissoorten gebruiken de dichte Posidonia-weiden als een plaats om hun eieren vast te leggen en te verbergen tijdens het paaiseizoen. Wanneer de jongen uit het ei komen, verbergen zij zich tussen de dichte Posidonia, waar zij veel beter beschermd zijn tegen gevaren en zeestromingen dan in open zee.
- Als jachtgebied: net zoals dat kleine vissen het zeegras gebruiken om zich tussen de dichte stengels te verbergen, gebruiken roofdieren Posidonia als schuilplaats om vissen te besluipen die niet voorzichtig genoeg zijn.
Posidonia is de basis van leefgebied voor andere organismen.
Tijdens de zomermaanden zijn de bladeren van Posidonia bedekt met andere organismen die tijdens de maanden van hogere zonne-intensiteit groeien. Als je eind augustus of in september in de wateren van Formentera duikt, zul je zien dat de Posidonia-weiden hun intens groene kleur hebben verloren in de richting van een minder opzichtig groen, waarbij het soms dichter bij grijs en bruin ligt.De bladeren van de plant zijn namelijk voorzien van organismen zoals hydrozoa, bryozoa, algen, enz.; organismen die eveneens verband houden met de goede gezondheid van de Middellandse-Zeekusten en essentieel zijn voor het goed functioneren van het mariene ecosysteem van de Middellandse Zee.Posidonia beschermt stranden tegen erosie
Door op geringe diepte riffen en graslanden te creëren, zorgt zeegras ervoor dat het water met veel minder kracht de kust kan bereiken, zonder het strand te vernielen. Bovendien verwijdert de plant tijdens de herfst-wintermaanden zijn oudere bladeren, wanneer de watertemperatuur begint te dalen en het aantal uren zonneschijn op het noordelijk halfrond afneemt. Het daaropvolgende voorjaar worden de bladeren door nieuwe bladeren vervangen.Alle losse bladeren hopen zich op de zeebodem op en spoelen door winterstormen aan op stranden, waar ze zich in grote hoeveelheden kunnen ophopen. Deze opeenhoping van dode bladeren op het strandoppervlak creëert een sponsachtig deken, soms enkele centimeters dik, en beschermt de stranden tegen stormen doordat het voorkomt dat de zee zand meeneemt naar dieper water. Dankzij haar wisselende bladeren beschermt het zeegras de wateren dus tegen erosie.Galerij: oceanische posidonia opgehoopt op de stranden van Formentera of daarvan verwijderd.
Gevaren die zeegras bedreigen
Hoewel we weten hoe belangrijk deze plant is voor het zeeleven en de kusten van Formentera en de hele Middellandse Zee, is deze plant van Formentera met uitsterven bedreigd. Er zijn meerdere directe bedreigingen.
Klimaatverandering
Volgens studies van de CSIC en diverse milieu-organisaties leidt de stijging van de watertemperatuur tot het afsterven van de plant en stopt het de groei ervan, wat een bedreiging kan vormen voor het behoud.
Uit een studie die in 2017 werd uitgevoerd door het Spaans Oceanografisch Instituut en verschillende internationale instanties is echter gebleken dat de stijging van de watertemperatuur de plant aanzet tot bloeien, wat een deel van de wortelstoksterfte zou kunnen compenseren met de productie van een groter aantal zaden, hoewel er meer gegevens nodig zijn om de impact van dit fenomeen te zien en of de twee factoren elkaar daadwerkelijk compenseren.
Verankering van vaartuigen
Momenteel vormt het voor anker gaan van boten in de Posidonia-weiden de grootste bedreiging. De ankers van pleziervaartuigen wegen soms meer dan 200 kg en zijn voorzien van enkele meters zware kettingen, die grote hoeveelheden Posidonia omhoog trekken wanneer de boot de ankers van de zeebodem op haalt.
Het anker van de schepen werkt als een reusachtige ploeg, waarbij meters gras worden uitgescheurd dat tientallen jaren (of eeuwen) nodig heeft om zich te herstellen. Zoals gezegd, heeft Posidonia 20 tot 50 jaar nodig om één vierkante meter zeebodem te bedekken, en telkens wanneer een schip zijn anker door een Posidonia-weide sleept, gaat er veel meer dan één vierkante meter verloren; meerdere om precies te zijn.
Als de boot op een winderige dag in het rond beweegt, sleept de ankerketting in cirkels over de bodem, waardoor zelfs nog meer weidegebied wordt gescheurd. Hoewel ankeren in Posidonia-weiden streng verboden is – je kunt vanaf de oppervlakte gemakkelijk zien of je boot op een zandstrand of een weide ligt – is het zeer moeilijk om het ankeren van boten te voorkomen vanwege de beperkte mankracht die hiervoor is aangesteld.
Tot de uitgevoerde maatregelen behoren de installatie van vaste ecologische boeien zodat boten voor anker kunnen gaan zonder de zeebodem te beschadigen, naast campagnes omtrent bewustmaking en voorlichting. Ook zijn er financiële sancties voor recidivisten, die kunnen oplopen tot meer dan 600 euro per vaartuig.
Invasieve soorten
Caulerpa taxifolia
is de naam van een giftige alg die in de tropische wateren over de hele wereld voorkomt. In Spanje staat hij sinds 2013 op de lijst van invasieve uitheemse soorten, omdat hij een ernstige bedreiging vormt voor de inheemse vegetatie en algen, en dus ook voor de bijbehorende fauna.
Hij kwam in 1984 in de Middellandse Zee terecht toen het Oceanografisch Museum van Monaco besloot een aantal aquaria met exemplaren van Caulerpa taxifolia in zee op te ruimen, en daar begon de ramp.
De kusten van Frankrijk en Noord-Italië zijn het zwaarst getroffen, hoewel ook Kroatië, de Balearen, Alicante en Murcia ermee te maken hebben. In zijn natuurlijke habitat vormt Caulerpa taxifolia geen grote kolonies, omdat er dieren zijn die zich ermee voeden en immuun zijn voor het toxine. Ook heeft het zeer specifieke licht-, zuurstof- en temperatuuromstandigheden nodig.
In het Middellandse-Zeegebied heeft hij echter geen natuurlijke vijanden en is hij geëvolueerd tot wat bijna een nieuwe, veel giftigere soort Caulerpa is die: bestand is tegen temperaturen tot 10°C, verscheidene dagen buiten het water kan blijven, sterk in omvang is toegenomen, en zich kan hechten aan zand, rotsen, sediment en vrijwel elk ander oppervlak.
Caulerpa Taxifolia verdringt de Posidonia-weiden, waardoor ze verdwijnen en daarmee ook al het mariene leven dat ermee gepaard gaat. Hoewel de aanwezigheid van Caulerpa taxifolia op Formentera niet is vastgesteld, zijn er reeds kolonies op Mallorca, waardoor de aankomst ervan op het kleinste van de Pitiusa eilanden, bijvoorbeeld doordat het vastgehecht zit aan het anker van een boot, geen toevallig verschijnsel zou zijn.
Verontreiniging en dumping
Waterverontreiniging heeft een negatieve invloed op Posidonia, die schoon en helder water nodig heeft om te gedijen. In feite wijst de aanwezigheid van zeegras erop dat het mariene ecosysteem volkomen gezond en in evenwicht is. Vervuiling en illegaal dumpen van stoffen en materiaal hebben niet alleen ernstige gevolgen voor het leven in zee, maar vertroebelen ook het water, waardoor de plant moeilijk kan fotosynthetiseren en dus langzaam afsterft en verdwijnt.
Posidonia beschermen: jij kunt helpen!
Als je wilt dat deze mariene plant Formentera blijft helpen de stranden het meest heldere en spectaculaire water van de Middellandse Zee te geven, kun je op verschillende manieren een steentje bijdragen.
Praat erover
Informeer je vrienden, kennissen en familie over het belang van zeegras voor Formentera en voor alle ondiepe kustgebieden in de gehele Middellandse Zee. Leg aan je vrienden uit dat de ophoping van Posidonia op de stranden geen probleem is, maar juist een cyclus die al honderdduizenden jaren herhaald wordt in de natuur en zeeën.
Veranker je boot op verantwoorde wijze
Als je gaat genieten van een dagje op een zeilboot rondom Formentera of ergens anders in de Middellandse Zee, bekijk dan eerst of er posidonia-weiden zijn voordat je het anker uitgooit. Je kunt ook het water in duiken met een duikbril op om de bodem in de gaten te houden en de schipper te begeleiden bij het ankeren. Dit zal ervoor zorgen dat het anker op rotsen of zand valt en niet op een weide, waardoor je voorkomt dat meerdere vierkante meters planten en wortelstokken worden vernietigd die honderden jaren nodig hebben om zich te herstellen.
Sponsor hectare Posidonia
Via het Save Posidonia Project, gelanceerd door de Consell Insular de Formentera, kun je Posidonia “sponsoren” voor een spotprijs van 1 euro per vierkante meter. Deze prijs is veel lager dan de kosten van grond op Formentera, maar de waarde ervan voor de zee en de mariene fauna is zeker veel hoger.
Een deel van de zeebodem van Formentera staat sinds 1999 op de werelderfgoedlijst van de UNESCO, en het is onze plicht als bezoekers, consumenten van zeevruchten en als verantwoordelijke toeristen om deze te beschermen.
Alle opbrengsten van het Save Posidonia Project platform gaan naar het behoud van deze eeuwenoude zeegrasvelden, door middel van bewustwording, directe actie en beschermingsprojecten voor dit fragiele mariene ecosysteem.
Je hebt het einde van het artikel bereikt. Andere pagina's waarin je misschien geïnteresseerd bent:
